Οι παράνομοι περιορισμοί της άσκησης των ατομικών δικαιωμάτων κατά την έκτακτη περίσταση της πανδημίας του ιού COVID-19

της Δρ. Κέρης Π. Μαυρομμάτη

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει τη πανδημία του ιού COVID-19  κυρίως από τον περασμένο Μάρτιο.

Έτσι η κυβέρνηση, σύμφωνα με την υποχρέωση της για έννομη δράση σε έκτακτη περίπτωση σε καιρό ειρήνης, υποστηρίχθηκε ότι χρησιμοποίησε το «δίκαιο της ανάγκης»,  που αναγνωρίζουν οι  διατάξεις του  άρθρου 44 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγματος.

Το άρθρο αυτό προβλέπει εξαιρετική νομοθετική αρμοδιότητα του Προέδρου της Δημοκρατίας με πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου να εκδίδει πράξεις νομοθετικού περιεχομένου – νομοθετικά διατάγματα «σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας ανάγκης». Οι κρατικές αυτές πράξεις δεν έχουν ισχύ νόμου, κατά το Σύνταγμα, παρά μόνον εάν εισαχθούν για ψήφιση, κύρωση στη Βουλή μέσα στις προβλεπόμενες προθεσμίες για να αποκτήσουν ισχύ νόμου.

Αυτή η απαίτηση του συντακτικού νομοθέτη, δικαιολογείται από την  εμπιστοσύνη του μόνο στον νόμο, διότι αυτός αποτελεί έκφραση της θέλησης της λαϊκής αντιπροσωπείας, που τον ψηφίζει.

Η κυβέρνηση θέσπισε διοικητικά μέτρα περιορισμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων – ελευθεριών των Ελλήνων πολιτών με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου για την αντιμετώπιση έκτακτης ανάγκης, που θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία.

Τα  επιβληθέντα περιοριστικά μέτρα  με κρατικές πράξεις προσβάλλουν:

(1) ατομικά  δικαιώματα- ελευθερίες, όπως  την προσωπική ελευθερία, την ελεύθερη κυκλοφορία μέσα στη χώρα, την ελευθερία  των συναθροίσεων, το δικαίωμα  της εκπαίδευσης, την ελευθερία της εκδήλωσης της θρησκείας ατομικά ή από κοινού με άλλους μέσω της λατρείας και των πράξεων της ιεροτελεστίας, που θεμελιώνουν την αξίωση των ατόμων για αποχή της κρατικής εξουσίας, και

(2) κοινωνικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα για εργασία – ελεύθερη εκλογή της εργασίας, δίκαιων και ικανοποιητικών όρων εργασίας καθώς και ικανοποιητικής ανταμοιβής, το δικαίωμα της προσωπικής ευημερίας καθώς και της οικογενείας του, ιδιαίτερα σχετικά με τη διατροφή, ιατρική περίθαλψη, όπως και όλες τις αναγκαίες κοινωνικές υπηρεσίες, που θεμελιώνουν αξίωση για παροχή κοινωνικών υπηρεσιών από την κρατική εξουσία.

Τα παραπάνω ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες των Ελλήνων, ως ατόμων και μελών του κοινωνικού συνόλου, προβλέπονται, μεταξύ των άλλων, σε ένα σύνολο κανόνων του ελληνικού Συντάγματος, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη,  του Χάρτη των ΗΕ, της Οικουμενικής  Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του Διεθνούς Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων, του Καταστατικού Χάρτη και των σχετικών Διεθνών Συμβάσεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Το ελληνικό κράτος κατά το Σύνταγμα και ως συμβαλλόμενο κράτος των παραπάνω διεθνών συμβάσεων, έχει υποχρέωση αποτελεσματικής εφαρμογής των κανόνων τους.

Σύμφωνα με τα παραπάνω εκτεθέντα γεννιούνται τα παρακάτω ερωτήματα:

1. Εάν η κυβέρνηση της ΝΔ έχει νόμιμο δικαίωμα αναστολής ορισμένων ατομικών δικαιωμάτων – ελευθεριών των Ελλήνων πολιτών σε όλη την επικράτεια.
2. Ποιός είναι ο νόμιμος τρόπος για τον περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων των Ελλήνων πολιτών για τη προστασία της δημόσιας υγείας.

1. Όσον αφορά μεν την αναστολή ατομικών δικαιωμάτων

Η μοναδική θεσμοθετημένη αναστολή της ισχύος διατάξεων, που κατοχυρώνουν τα κυριότερα ατομικά δικαιώματα, είναι ο θεσμός της κήρυξης της  χώρας σε κατάσταση πολιορκίας, σύμφωνα με τις συνταγματικές διατάξεις του άρθρου 48. Είναι δυνατόν να ανασταλεί η ισχύς των διατάξεων του συνόλου ή μέρους των προβλεπομένων ατομικών δικαιωμάτων όπως της ελευθερίας κίνησης-κυκλοφορίας (άρθρο 5παρ 4Σ), το δικαίωμα των συναθροίσεων(άρθρο 11Σ) είτε σε όλη την ελληνική επικράτεια είτε σε μέρος της.

Η θέση της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας προβλέπεται περιοριστικά όταν συντρέχουν δύο μόνο περιπτώσεις:

Α) σε περίπτωση πολέμου ή επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων, και

Β) σε περίπτωση σοβαρής διαταραχής ή άμεσης εκδήλου απειλής της δημόσιας τάξης και της ασφάλειας από εσωτερικούς κινδύνους.

Όμως  από το Μάρτιο έως σήμερα, αντικειμενικά δεν συντρέχει καμία απ’ αυτές τις δύο περιπτώσεις για να τεθεί η χώρα μας σε κατάσταση πολιορκίας. Εκτός εάν  η δήλωση του Πρωθυπουργού «βρισκόμαστε σε πόλεμο με αόρατο εχθρό!» εντάσσεται στην παραπάνω πρώτη περίπτωση. Θεωρούμε ότι μία τέτοια κυβερνητική παραδοχή ή εκτίμηση  είναι εντελώς αυθαίρετη και αντισυνταγματική.

2. Νόμιμος τρόπος περιορισμού των ατομικών δικαιωμάτων- ελευθεριών των Ελλήνων πολιτών

Η ελληνική κυβέρνηση  και όλα τα κρατικά όργανα έχουν συνταγματική (25παρ.1Σ) και συμβατική διεθνή υποχρέωση (άρθρο 1 ΕΣΔΑ), αφενός να προστατεύουν και να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση τους και αφετέρου το  συνταγματικό δικαίωμα να επιβάλλουν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης περιορισμούς, αλλά σύμφωνα με τις  προβλεπόμενες νόμιμες προϋποθέσεις, διαδικασίες και τις εγγυήσεις των σχετικών διατάξεων του Συντάγματος, του ευρωπαϊκού και του διεθνούς δικαίου..

Έτσι οι σχετικοί συνταγματικοί, ευρωπαϊκοί και διεθνείς κανόνες καθορίζουν τα όρια της κρατικής εξουσίας θέσπισης περιορισμών, με τον ορισμό (Α) της έννοιας της έκτακτης ανάγκης, των εξαιρετικών περιστάσεων και (Β) των ορίων και των εγγυήσεων για την έκταση των θεσπιζομένων περιορισμών  από την κρατική εξουσία, ούτως ώστε οι επιβαλλόμενοι κρατικοί περιορισμοί  των ατομικών δικαιωμάτων να θεωρούνται δικαιολογημένοι και συνεπώς νόμιμοι.

Στο δημοκρατικό πολίτευμα κρίνεται απαραίτητη η θέσπιση ορισμένων φραγμών στους εκάστοτε ασκούντες την κρατική εξουσία, ούτως ώστε να μην εξαναγκάζουν το λαό -με τον κρατικό καταναγκασμό και τους άλλους καταθλιπτικούς μηχανισμούς υλικού, πολιτικού, οικονομικού και ιδεολογικού καταναγκασμού που διαθέτουν- να θέλει ότι αυτοί θέλουν.

Παράλληλα  η κρατική εξουσία  καθορίζει τα  όρια  της άσκησης των ατομικών δικαιωμάτων  σε σχέση με (ι) την  μη προσβολή των δικαιωμάτων-ελευθεριών  των άλλων  με σκοπό, κατά τις διατάξεις του άρθρου 29 Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων Ανθρώπου , να ικανοποιούνται οι δίκαιες απαιτήσεις της ηθικής  όπως και της γενικής ευημερίας σε μία δημοκρατική κοινωνία και (ιι) την  υποχρέωση κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης (άρθρο 25 παρ.4 Σ)

(Α). Όσον αφορά μεν την έννοια της έκτακτης ανάγκης ή των εξαιρετικών περιστάσεων, προβλέπονται τα παρακάτω αναφερόμενα.

Οι διατάξεις  του άρθρου  15 παρ 1 της ΕΣΔΑ, που έχουν καταστεί εθνικές διατάξεις (κύρωση της ΕΣΔΑ με ΝΔ 53/1974) καθορίζουν την έννοια της περίπτωσης της έκτακτης ανάγκης, η οποία επιτρέπει σε καθένα συμβαλλόμενο κράτος να λάβει μέτρα, κατά παράβαση των προβλεπομένων υποχρεώσεων της από την Σύμβαση.

Οι περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης είναι:

– «η περίπτωση του πολέμου ή η  περίπτωση δημόσιου κινδύνου απειλής της  ζωής του έθνους» και .

–«η περίπτωση  του εξαιρετικού δημοσίου κινδύνου, ο οποίος απειλεί την ύπαρξη του έθνους» κατά τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ.1 της ΔΣΑΠΔ.

Συνεπώς η κυβέρνηση ελέγχεται νομικά και πολιτικά εάν η περίπτωση του ιού αποτελεί μία από τις παραπάνω περιπτώσεις. Εμείς αμφιβάλλουμε ότι ο ιός απειλεί την ύπαρξη του ελληνικού έθνους όταν κατά τον καθηγητή επιδημιολόγο Ι. Ιωαννίδη, τα νεώτερα αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι «το προβλεπόμενο ποσοστό θνητότητας από τον ιό, κατά τον ΠΟΥ ποσοστό 3,4% θανάτων επί των τεκμηριωμένα πασχόντων (δηλαδή 1 στους 30) και ποσοστό 0,9% της ομάδας του Imperial College, που χρησιμοποιήθηκε από την ομάδα του για να καθοδηγήσει τη στροφή της βρετανικής πολιτικής σε αυτό το θέμα, είναι λανθασμένο επιστημονικά, διότι στηρίζεται σε ανεδαφικές παραμέτρους μαθηματικών μοντέλων που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Ο πραγματικός κίνδυνος θανάτου όταν κάποιος μολυνθεί είναι ίσως περίπου 10 έως 40 φορές μικρότερος. Η αποκλειστική ευθύνη του ιού είναι μικρότερη της εποχικής γρίπης, σύμφωνα με πρόσφατα ισλανδικά, ιταλικά δεδομένα και δεδομένα από το κρουαζιερόπλοιο Diamond Princess».

Άλλωστε κατά την περίοδο του μνημονιακού καθεστώτος έχουμε 3000 θανάτους ετησίως λόγω των μέτρων λιτότητας, κατά σχετική μελέτη που δημοσίευσε ο καθηγητής ιατρός-επιδημιολόγος Ι. Ιωαννίδης με την καθηγήτρια του City του Λονδίνου, κ. Χαριτίνη Σταυροπούλου.

(Β). Όσον αφορά δε τα όρια της εξουσίας του κράτους για τη θέσπιση περιορισμών των ατομικών δικαιωμάτων-ελευθεριών, ρυθμίζονται με τις παρακάτω διατάξεις.

Ο συντακτικός νομοθέτης θεσπίζει τις παρακάτω αναγκαίες προϋποθέσεις,  κατά τις  συνταγματικές διατάξεις του άρθρου 25 παρ 1, για κάθε είδους επιβαλλόμενους περιορισμούς  των ατομικών δικαιωμάτων-ελευθεριών.

– α) Να επιβάλλονται μόνο με νόμο ή βάσει νόμου, που πρέπει να ψηφίζεται από ολομέλεια της Βουλής και όχι από τμήμα της κατά τις διατάξεις του άρθρου 72 παρ 1 Σ.

Οι δε διεθνείς διατάξεις του άρθρου 29 της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, προβλέπουν την επιβολή περιορισμών  «καθιερωμένων από το νόμο αποκλειστικά».

Συνεπώς οι  επιβληθέντες περιορισμοί της προσωπικής ελευθερίας των Ελλήνων, κατά την συνταγματική επιταγή των άρθρων 72 παρ.1 και 5 παρ.3, απαιτείται να ψηφίζονται  από την ολομέλεια της Βουλής και να εφαρμόζονται οι νόμιμες προϋποθέσεις.

– (β) Να δικαιολογούνται από σοβαρούς λόγους δημόσιου ή κοινωνικού συμφέροντος, όπως είναι ή δημόσια υγεία.

Έτσι οι περιορισμοί της προσωπικής ελευθερίας του Έλληνα να κινείται, κυκλοφορεί και να δρα μέσα στη χώρα του, είναι δυνατό να επιβληθούν με νόμο ή βάσει νόμου της ολομέλειας της Βουλής για τη προστασία της δημόσιας υγείας ή της υγείας των νοσούντων με σκοπό π.χ. την πρόληψη ή την περιστολή των επιδημικών νόσων, κατά την ειδική ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 5 Σ επιτρέπει την επιβολή ατομικών διοικητικών μέτρων.

– (γ) να μην εισάγουν διακρίσεις.

Όμως είδαμε στους τηλεοπτικούς δέκτες μας να  εφαρμόζονται διακρίσεις όσον αφορά Έλληνα πολίτη, δηλαδή σε Έλληνα ευρωβουλευτή. Παράλληλα είδαμε στους τηλεοπτικούς δέκτες να απολαμβάνουν αλλοδαποί χωρίς νόμιμη είσοδο στο έδαφος του κράτους μας ενώ οι Έλληνες στερούνται αυτήν την ελευθερία. Επίσης η κυβέρνηση επιτρέπει να απολαμβάνουν αυτό το δικαίωμα παρότι το ατομικό δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης έχουν μόνο όσοι έχουν εισέλθει στο έδαφος του ελληνικού κράτους, κατά τις διατάξεις του άρθρου 12(1) του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα(ΔΣΑΠΔ), οι οποίες έχουν καταστεί εθνικές διατάξεις με τον Ν.2462/1997.

Επίσης εφαρμόζονται  διακρίσεις περιορισμών προσωπικής – οικονομικής ελευθερίας σε μικροπωλητές και μικροπαραγωγούς- αγρότες των λαϊκών αγορών, ενώ καμία όμοια απαγόρευση δεν επιβάλλεται στην οικονομική ελευθερία των σούπερ μάρκετ.

– (δ) Να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή να είναι ανάλογοι προς τον σκοπό για τον οποίο θεσπίζονται και να μην υπερβαίνουν το εκάστοτε απαραίτητο μέτρο, ή  κατά το απαιτούμενο από τη συγκεκριμένη κατάσταση «απολύτως αναγκαίο όριο», δηλαδή να μη δυσκολεύουν υπέρμετρα την άσκηση του ατομικού δικαιώματος (άρθρο15 παρ. 1 ΕΣΔΑ).

– να είναι αναγκαίοι και πρόσφοροι για την επίτευξη του επιδιωκομένου αποτελέσματος, δηλαδή να επιλέγονται τα ηπιώτερα μέσα προσβολής των ατομικών δικαιωμάτων και να μην επιβάλλονται μεγαλύτεροι περιορισμοί των ατομικών δικαιωμάτων των προβλεπομένων στην ΕΣΔΑ (άρθρο 17) (γ)) ΕΣΔΑ).

Η υπαγορευόμενη από τους παραπάνω κανόνες κρατική επιλογή των ηπιοτέρων μέτρων προσβολής των ατομικών δικαιωμάτων, περιλαμβάνει,  κατά την άποψη του Ι. Ιωαννίδη, καθηγητή της Ιατρικής, της Επιδημιολογίας και Υγείας του Πληθυσμού και Στατιστικής στο Πανεπιστήμιο του Stanford των ΗΠΑ, τα παρακάτω εφαρμοσθέντα πρόσφορα περιοριστικά  μέτρα:

Πρώτον, αφοσίωση στα μέτρα υγιεινής και ειδική προστασία από έκθεση στον ιό των ηλικιωμένων και άλλων ευπαθών ομάδων, πού είναι σε υψηλό κίνδυνο.

Δεύτερον, εκτεταμένα, επαναλαμβανόμενα κατά τακτά χρονικά διαστήματα διαγνωστικά τεστ για να εξετάσουμε και να γνωρίζουμε πόσο συχνή είναι η μόλυνση σε ένα τυχαίο αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού, 0,1%, 1%, 5%, ή 20%. Το κόστος για μια μελέτη 5.000 ατόμων είναι περίπου 50.000 ευρώ, δηλαδή το κόστος μίας αμερόληπτης διαγνωστικής επιδημιολογικής εικόνας είναι ελάχιστο. Η συλλογή αξιόπιστων δεδομένων είναι επιτακτική, άμεση και αποφασιστική για να γνωρίζει η κυβέρνηση πότε και πώς πρέπει να δράσει για να έχει το καλύτερο αποτέλεσμα και για να καθοδηγήσει γρήγορα τα επόμενα βήματα..

-να μην εισάγουν απόλυτες και υπέρμετρες απαγορεύσεις με εκτεταμένους και υπερβολικούς ελέγχους κατά περιεχόμενο και κατά χρονική διάρκεια, με συνέπεια να αναιρούν την ουσία του συγκεκριμένου ατομικού δικαιώματος, να μην ανατρέπουν τη βάση του συγκεκριμένου ατομικού δικαιώματος.

Έτσι ενδεικτικά αναφέρουμε περιορισμούς, που υπερβαίνουν το απολύτως αναγκαίο όριο και απόλυτες και υπέρμετρες απαγορεύσεις στο τρόπο άσκησης της προσωπικής ελευθερίας, σε όλες σχεδόν τις επαγγελματικές δραστηριότητες, σε όλη την εκπαίδευση (το κλείσιμο όλων των σχολείων), στις  λατρευτικές εκδηλώσεις  και πράξεις της ιεροτελεστίας ατομικά, στη συμμετοχή από κοινού  με άλλους σε ιερές ακολουθίες με την απαιτούμενη απόσταση 1-2 μέτρων, που εφαρμόζεται στα σούπερ μάρκετ ή στον περίπατο σωματικής άσκησης, στην παρακολούθηση των  ιερών ακολουθών  από τα μπαλκόνια των σπιτιών μας με την απαγόρευση μεγαφώνων στους  ενοριακούς ναούς. Απαγορεύεται η  κολύμβηση και το ψάρεμα κατά μόνας!

Η ακρότητα των περιοριστικών μέτρων και των κατασταλτικών μέτρων, που υπερβαίνουν το απαιτούμενο αναγκαίο όριο, αφορούν τις εκδηλώσεις της θρησκευτικής ελευθερίας του Έλληνα καθώς και το κλείσιμο των ναών το Πάσχα. Αυτά αναιρούν πρόδηλα την ουσία αυτού του συγκεκριμένου ατομικού δικαιώματος-ελευθερίας έναντι άλλου δημοσίου συμφέροντος δικαιώματος, που δεν επιτρέπεται κατά τους παραπάνω κανόνες και πρέπει να ελεγχθούν για τη νομιμότητα τους.

– να εφαρμοσθούν μόνο για τον σκοπό για τον οποίο καθιερώθηκαν (βλ.άρθρο18 ΕΣΔΑ).

Όμως  τα  καθιερωθέντα απρόσφορα περιοριστικά μέτρα εφαρμόζονται και χρησιμοποιούνται για άλλο πολιτικό σκοπό,  όπως η λειτουργία  κλειστών δομών φιλοξενίας αλλοδαπών σε 28 περιοχές της επικράτειας, υλοποίηση μνημονιακών πολιτικών σκοπών, που ο λαός έχει εκδηλώσει την αντίθεση του.

Από όλα τα παραπάνω εκτεθέντα προκύπτει ότι η κυβερνητική επιλογή «μένουμε στο σπίτι» μέχρι 27-4-2020 με τη θέσπιση και εφαρμογή παράνομων περιοριστικών μέτρων άσκησης των ατομικών δικαιωμάτων όλων των Ελλήνων, είναι μία τυφλή-μεσαιωνική επιλογή. Οι περιορισμοί δεν επιβλήθηκαν  με τον προβλεπόμενο νόμιμο τρόπο, τη νόμιμη διαδικασία και δεν εναρμονίζονται με τις αρχές της αναλογικότητας και μη διακρίσεως.

Η δε συνεχιζόμενη κράτηση  των Ελλήνων σε αυτή τη κατάσταση χωρίς να στηρίζεται σε αξιόπιστα δεδομένα επαναλαμβανομένων διαγνωστικών τεστ  σε ένα αξιόπιστο τυχαίο δείγμα του ελληνικού πληθυσμού, για να γνωρίζουμε το ποσοστό νοσούντων και φορέων, είναι απρόσφορη, διότι η κυβέρνηση δεν έχει ορθή συλλογή αξιόπιστων δεδομένων για την υφιστάμενη κατάσταση και για τα αναγκαία μέτρα της επόμενης ημέρας. Περαιτέρω δε εάν παραταθεί η καραντίνα, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στη ζωή και στην υγεία  των ελλήνων, νέων και ηλικιωμένων, καθώς και στην «βαριά τραυματισμένη» πατρίδα μας από τα μνημονιακά μέτρα λιτότητας, που θα είναι πολύ μεγαλύτερες «από το πλέον απαισιόδοξο σενάριο των συνεπειών του ιού  αποκλειστικά». Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τον κίνδυνο του ιού Covid-19 με μία άλλη πολιτική και επιστημονική επιλογή.

Η Δρ. Κέρη Π. Μαυρομμάτη είναι μέλος του ΕΠΑΜ. Το παρόν άρθρο της, προδημοσιεύτηκε στη σελίδα της στο Facebook «O Λόγος της Κέρης Μαυρομμάτη».